-
1 маташу
неперех.; разг.1) в сочет. с гл. на -рга, -ырга пыта́ться, попыта́ться, си́литься (сделать что-л., узнать что-л., встретиться с кем-л., познакомиться с кем-л., убедить кого-л.) || попы́ткагаепләргә маташу — пыта́ться обвини́ть кого-л.
кимчелекләрне күрмәскә маташу — пыта́ться закрыва́ть глаза́ на недоста́тки
нәрсәдер әйтергә маташу — си́литься что́-то сказа́ть
2) занима́ться, вози́ться, провози́ться с кем-л.; чем-л., корпе́ть, прокорпе́ть; копоши́ться над чем-л.кунаклар белән маташу — занима́ться гостя́ми
юк белән маташу — вози́ться с пустяка́ми
3) перен. притворя́ться, де́лать вид; изобража́ть из себя́ кого-л.белмәгән булып маташу — притворя́ется, что (как бу́дто) не зна́ет
геройланып маташу — изобража́ет из себя́ геро́я
4) перен.; см. маташтыру5) в знач. вспом. гл.а) часто ирон. указывает на некачественность или неполноту действияшигырьләр язып маташа — попи́сывает стишки́
скрипкада уйнап маташа — пили́кает на скри́пке
б) выраж. безуспешное стремление делать что-токиреләнеп маташу — арта́читься
яшереп маташу — скры́тничать
•- маташып карау••маташып торасы да юк — ≈≈ овчи́нка вы́делки не сто́ит
-
2 сырт
сущ.1)а) хребе́т, спина́, спи́нка || хребто́вый, спинно́йат сырты — спина́ ло́шади
балык сырты — хребе́т ры́бы
буй-буй сыртлы — с полоса́той спино́й
сырт йоны — хребто́вая шерсть
б) хребе́т, кряж, гре́бень || хребто́выйтау сырты — го́рный хребе́т
сөзәк сырт — поло́гий гре́бень
дулкын сырты — гре́бень волны́
2) тыл, ты́льная сторона́кул сырты белән — ты́льной стороно́й ладо́ни
бармак сырты — ты́льная сторона́ па́льца
пычак сырты — ты́льная сторона́ ножа́
3) в знач. прил.а) возвы́шенный; хребто́выйсырт җир — возвы́шенное ме́сто
сырт урыннар — возвы́шенные места́
б) диал. за́днийсырт капка — за́дние воро́та
•- сырт кабарту
- сырт сөяге
- сырт сындыру
- сырт як••сырт сукмагы белән маташу — криви́ть душо́й
- сырт бирү — поворачиваться спинойсырт сынса да сынатмау (сер бирмәү) — не подава́ть (не пода́ть) ви́ду
- сырт каезлау
- сырт яру
- сыртны җиргә тидермәү -
3 туй-муй
-
4 юк
1. модальн. сл.1)а) нет, не име́ется; не существу́ет, отсу́тствуетхакыйкатьтә гаеп юк — посл. на и́стине вины́ нет
сукырга суд юк — посл. нет суда́ слепо́му; шатлыгына чик юк нет преде́ла его́ ра́дости; берни дә юк ничего́ нет
б) в качестве вводн. слова нетюк, без ул юлдан китмибез — нет, мы не пойдём тем путём
юк, юк, син алай димә — нет, нет, ты так не говори́
2) в ряде словосочет. соотв. префиксам (приставкам) без-, не-эше юкның ашы юк — посл. у безде́льного (безде́льника) нет и пи́щи
охшашы юк күренеш — несравне́нное явле́ние
тиңе юк матур — бесподо́бная краса́вица, бесподо́бно краси́в(ый)
кирәге юк — нену́жный
3) в ряде гл. словосочет. соотв. частице небезгә моннан исән чыгу юк — не вы́йти нам отсю́да живы́ми
4) в ф. -асы/-әсе юк не́чего (и)анда барасым юк — не́чего мне туда́ е́хать
югалтасым юк — мне не́чего теря́ть
5) при усилит. повторе соотв. разд. союзу ни..ниисәп юк, уй юк — ни (тебе́) соображе́ния, ни мы́сли
көн юк, төн юк — ни (тебе́) дня, ни но́чи
2. сущ.тикшерү юк, сорау юк — ни вопро́са (тебе́), ни спро́са
1) то, чего́ нетюкны теләү — жела́ть того́, чего́ нет
2) пустяки́, чепуха́, ерунда́, соверше́нно незначи́тельная вещь (предмет, повод, причина и т. п.)юк белән булышу (маташу) — занима́ться пустяка́ми (чепухо́й, ерундо́й)
юк белән борчу — беспоко́ить из-за пустяко́в
3) в косв. п. отсу́тствие ( кого-чего)ул юкта (югында) — в его́ отсу́тствие (пока́ он отсу́тствует)
син югыннан эш тукталмас — из-за твоего́ отсу́тствия де́ло не остано́вится
эш юктан эш — де́ло из-за отсу́тствия (друго́го) де́ла
3. прил.вакыт юкка күрә — по причи́не отсу́тствия вре́мени
1) не существу́ющий; отсу́тствующийюк нәрсәдән курыкма — не бо́йся не существу́ющей ве́щи
2) пустяко́вый; малозначи́тельный; пусто́йюк кеше — ул пусто́й он челове́к
юк мәсьәлә — пустяко́вый вопро́с
3) сло́жныйюк сүзләр — ло́жные (пусты́е) слова́
4) безнадёжныйюк эш — безнадёжное де́ло
5) уст. бе́дный, неиму́щийбар белән дә баемассың, юк белән дә югалмассың — посл. с бога́тым не разбогате́ешь, с бе́дным не потеря́ешься
6) в ф. юкка за отсу́тствием, по причи́не отсу́тствия чегоэш юкка — за отсу́тствием рабо́ты
мал юкка кайгырмау — не горева́ть по причи́не бе́дности (отсу́тствия иму́щества)
7) в ф. юктан из-за отсу́тствия, при отсу́тствииэш юктан эш булсын — пусть при отсу́тствии де́ла бу́дет де́лом (заня́тием); займёмся хоть э́тим
•- юк булу- юк ителү
- юк итү
- юк дигәндә
- юк җирдән
- юк кына
- юк түгел
- юкка чыгару
- юкка чыгу••юк икән юк — нет так нет; на нет и суда́ нет
юк инде — нет уж (извини́те)
юк инде, рәхмәт — благодарю́ поко́рно
юк кынага — по́пусту; из-за чепухи́
юк эшне (йомышны, сәбәпне) бар итеп — почём зря; по наду́манному по́воду
юкка без дә тук — не́тушки и у нас полклету́шки (ответ на постоянное «нет» да «нет»); (букв. «не́том» мы и са́ми сы́ты)
юкка көл илә́ү — толо́чь во́ду в сту́пе; занима́ться несбы́точным де́лом
юкны (юктан, юк җирдән) бар итү — достава́ть/доста́ть из-под земли́
юкны бушка бушату — перелива́ть из пусто́го в поро́жнее
юкны сөйләү — говори́ть чушь (пусто́е, несусве́тное); нести́ (поро́ть) вздор (дичь, ахине́ю)
юкның башы авыртмый — отказа́л и де́лу коне́ц; на нет и суда́ нет
юктан юкамыш пешерү — завари́ть ка́шу из-за пустяко́в (зря шуметь, скандалить, вздорить)
- юк бәя- юк өчен
- юктан гына кодагый -
5 алдагы
прил.1)а) пере́дний (двери трамвая, колёса и т. п.); пе́рвый (ряды в театре, парты в школьных классах); лобово́й, ветрово́й ( стекло кабины водителя)алдагы машинаны узарга маташу — пыта́ться обогна́ть пере́днюю маши́ну
сәхнәнең алдагы кырые — пере́дний край сце́ны
б) пере́дний, носово́йсудноның алдагы өлеше — носова́я часть су́дна
в) головно́й ( вагон в железнодорожном составе); пере́дний; передово́й, аванга́рдный ( отряд воинского подразделения на фронте); иду́щий (дви́жущийся, е́дущий, летя́щий, плыву́щий, ше́ствующий) впереди́ (спе́реди), пе́ред (кем, чем)трамвайның алдагы вагонына утыру — сади́ться в пере́дний (головно́й) ваго́н трамва́я
колоннаның алдагы танкы — головно́й танк коло́нны (в коло́нне)
2) веду́щий, лиди́рующийалдагы урыннарда - безнең чаңгычылар — на лиди́рующих места́х - на́ши лы́жники
3) пе́рвый, нача́льный; находя́щийся в нача́лекулъязманың алдагы берничә бите буялган — не́сколько нача́льных (пе́рвых) страни́ц ру́кописи запа́чканы
4)а) предстоя́щий, наступа́ющий, сле́дующий, бу́дущий (месяц, год, сезон)алдагы уку елы — предстоя́щий уче́бный год
алдагы бәйрәмгә хәзерлек — подгото́вка к наступа́ющему пра́зднику
газетаның алдагы саны — сле́дующий но́мер газе́ты
алдагы бурычлар — предстоя́щие зада́чи
алдагы ике тәүлектә — в сле́дующие дво́е су́ток
алдагы тукталышта трамвайдан төшү — выходи́ть из трамва́я на сле́дующей остано́вке
б) сле́дующий (находя́щийся) впереди́алдагы күпер җимерек — мост впереди́ разру́шен
в) бу́дущий, гряду́щий высок. || бу́дущее, гряду́щееалдагы тормыш — бу́дущая жизнь
алдагы буыннарга васыять — заве́ты гряду́щим поколе́ниям
алдагы көнгә өмет белән карау — смотре́ть на гряду́щий день с наде́ждой
г) сле́дующий, за́втрашнийалдагы төнне көтү — ждать сле́дующей но́чи
5) предыду́щий, предше́ствующий ( период), предше́ствовавший; пре́жнийалдагы оратор белән килешмәү — не согласи́ться с предыду́щим ора́тором
алдагы елларга караганда — по сравне́нию с пре́жними года́ми
6) в знач. сущ.; в притяж. ф. алдагысы бу́дущее, за́втрашний деньалдагысын кем белгән — кто зна́ет о бу́дущем
табигатебезнең алдагысы хакында уйлану — заду́маться о за́втрашнем дне на́шей приро́ды
См. также в других словарях:
маташу — 1. Берәр эш белән мәшгуль булу; мавыгу, азаплану 2. Нәр. б. эшләргә тырышу, омтылу, ниятләнү 3. Кем яки нинди булып күренергә тырышу, кылану син артык кызылланып маташма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ыбыр-чыбыр — җый. 1. Кыйммәте, кирәклеге ягыннан әһәмияте булмаган нәрсәләр; вак төяк 2. Кече яшьтәге балалар, берсеннән берсе кечкенә бала чага 3. күч. Дәрәҗә, абруй, байлык ягыннан түбән булган, ихтирамга лаек булмаган кешеләр. ЫБЫР ЧЫБЫР КИЛҮ – 1) Вак төяк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
юк — хәб. 1. Нәр. б. чынбарлыкта булмаганлыгын белдерә; киресе: бар. Тартым кушымчалы сүзләрдән соң килеп, кемнең яки нәр. б. берәр әйбере булмавын белдерә 2. язмыштан узмыш юк 3. шатлыгына чик чама юк 4. хат юк та юк 5. кичерү сорый... ә ул юк ди… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
мавыклану — сир. 1. Берәр нәрсә белән артык кызыксыну, шуның белән бирелеп шөгыльләнү. Нәр. б. тулысынча бирелү, шуның белән генә мәшгуль булу. Маташу. 2. күч. Кем. б. гашыйк булу, аның тирәсендә күп чуалу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әлмәшләнү — диал. 1) Бер эш, мәсьәлә белән генә мавыгу, бөтен игътибарны шуңа юнәлтү, мәш килү 2) Берәр нәрсәгә юлыгу, дучар булу нинди эшкә башың әвәрә?. ӘВӘРӘ ИТҮ – Берәр нәрсә белән кем. б. аптырату, йөдәтү әллә нәрсә укытып, яшьләрне әвәрә генә итәләр.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыешу — 1. (Кыю) 2. диал. Бәхәсләшү, теге яки бу сүз белән килешмәү. Алыш биреш вакытында сатулашу 3. диал. Маташу юк белән кыешма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тырману — 1. Тырнаклар, тояклар һ. б. ш. очлы әйберләр белән нәр. б. эз калдырырлык итеп берөзлексез сыдыру, тырнау, казу 2. күч. Төрле авырлыкларга карамыйча, күп көч сорый торган эш белән шөгыльләнү, тырышу; нәрсә дә булса эшләргә маташу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
азаплану — 1. Нәр. б. авырлык, кыенлык, зур мәшәкатьлән белән башкару, җәфа күрү. Тырышу, тырмашу 2. Интегү 3. Маташу уенга борырга азапланма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
имләү — 1. Төрле сүз һәм әфсеннәр әйтеп, төрле тылсымлы әйберләр белән кешене савыктырырга, даруларга маташу; яки киресенчә, бозу, ырымлау 2. Гомумән дарулар … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кайнашу — 1. Тәртипсез хәрәкәт итү, буталу; гөж килеп тору 2. Маташу, булышу, берәр эш белән мәшгуль булу. 3. күч. Аралашу, катнашу, бергә булу, шул тирәдә чайкалу 4. Кайнау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ыгырдау — Шыгырдау сүзе белән янәшә килеп, ризасызлык күрсәтү, нәр. б. каршы килеп маташу мәгънәсен белдерә ыгырдама, шыгырдама, киясемне киямен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
